MUZEUM ARCHEOLOGICZNE I ETNOGRAFICZNE W ŁODZI


STAŁA WYSTAWA ARCHEOLOGICZNA
"Z naszej przeszłości"

Scenariusz: Teresa Łaszczewska
Oprawa plastyczna: Włodzimierz Adamiak
Zdjęcia: Władysław Pohorecki

Wystawa stała "Z naszej przeszłości" została otwarta w czerwcu 1993 roku. Prezentuje zabytki archeologiczne pozyskane drogą systematycznych badań wykopaliskowych prowadzonych przez Muzeum na obszarach: Kujaw, Polski środkowej i Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej. Pokazane eksponaty, rekonstrukcje oraz rysunki i zdjęcia posłużyły do przedstawienia pradziejów naszych ziem od czasów najdawniejszych aż po wiek XVII.
Wystawa składa się z sześciu odrębnych sal prezentujących w układzie chronologicznym kulturę materialną i duchową minionych społeczeństw. Adresowana jest głównie do młodzieży i nauczycieli, a celem jej jest wzbudzanie zainteresowania przeszłością i pomoc nauczycielom w nauczaniu historii.
Wątek przewodni wystawy stanowi rozwój stosunków gospodarczych u społeczeństw zamieszkujących w pradziejach i średniowieczu ziemie polskie.

W pierwszej sali pokazano najstarszy etap w dziejach ludzkości - etap gospodarki łowieckiej, myśliwskiej i zbierackiej. Zgromadzone surowce, półfabrykaty, narzędzia i broń ilustrują koczowniczy tryb życia ludów z wczesnej i środkowej epoki kamienia. Na obraz kultury epoki paleolitu i mezolitu ogromy wpływ miały stopniowe przemiany klimatyczne i związane z nimi przekształcenia krajobrazu, flory i fauny. Zobrazowano je na mapach zasięgów czterech kolejnych zlodowaceń.

Kolejna sala odzwierciedla proces tzw. "rewolucji neolitycznej", kiedy to ok. połowy V tys. p.n.e. na obszarze dzisiejszej Polski pojawiły się pierwsze grupy ludzi posiadających umiejętność hodowania zwierząt i uprawy roli, rozpowszechniły się pierwsze narzędzia z gładzonego kamienia i krzemienia oraz naczynia ceramiczne. Rekonstrukcje dwóch pochówków neolitycznych: kobiecego i męskiego informują o sferze kultury duchowej. Bogate wyposażenie grobów w broń, narzędzia, naczynia i ozdoby pozwala wysnuć wniosek o wierze w życie pozagrobowe. Już w neolicie poznano pierwsze metale: miedź i złoto. Z miedzi wykonywano przede wszystkim ozdoby. Z czasem upowszechnił się stop miedzi i cyny - brąz. Od niego nosi nazwę następna epoka zaprezentowana w sali trzeciej. Z brązu produkowane były masowo przedmioty codziennego użytku. Początkowo na nasze ziemie napływały wyroby importowane z kręgu cywilizacji śródziemnomorskich, potem wykształciła się wytwórczość rodzima. Świadectwem miejscowego odlewnictwa metali kolorowych są fragmenty form odlewniczych. Podstawowymi zajęciami w dalszym ciągu były: hodowla i rolnictwo. Świadczą o tym znajdujące się na wystawie sierpy oraz ziarna grochu i zbóż.
Upowszechniający się kult solarny wpłynął na obraz obrządku pogrzebowego. Typowym dla tego okresu był pochówek ciałopalny popielnicowy, a różnorodne, czasem bardzo bogate wyposażenie grobów świadczy o postępującym zróżnicowaniu społecznym i majątkowym.

Sala czwarta poświęcona jest przemianom zachodzącym w Europie od połowy VII wieku p.n.e. kiedy to brąz został wyparty przez funkcjonalne i jednocześnie tańsze żelazo. Obecność na naszych ziemiach innych grup ludzkich, takich jak Celtowie, Rzymianie, Germanie, którzy byli nosicielami nowej, wysoko rozwiniętej kultury, oddziaływała silnie na ludność miejscową. Udoskonaliła się umiejętność wytopu żelaza oraz metody uprawy ziemi. Pojawił się lepszy technicznie warsztat tkacki. Ciekawymi eksponatami są dwie rekonstrukcje ubiorów z okresu wpływów rzymskich. Ukazują zarówno prostotę jak i funkcjonalność ubrań wykonywanych z tkanin naturalnych, takich jak wełna i len oraz bogatą gamę ozdób kobiecych i męskich. W czasach istnienia Cesarstwa Rzymskiego szczególnego znaczenia nabrał szlak bursztynowy. W I - III wieku n.e. masowo napływały na nasze ziemie importy z obszaru bądź samej Italii, bądź prowincji rzymskich, szczególnie Galii.
Na wystawie zaprezentowano luksusowe wyroby metalowe, a także naczynia, ozdoby, wyroby ze szkła, monety oraz rekonstrukcję bogato wyposażonego grobu ciałopalnego. Rozwijał się też dynamicznie rodzimy przemysł wydobywczy i hutniczy. Korzystając z miejscowych rud darniowych produkowano żelazo na potrzeby własne i na wymianę. Powstało kilka olbrzymich, wyspecjalizowanych ośrodków hutniczych.
Atak plemion barbarzyńskich na Europę wschodnią w IV wieku n.e. zburzył ustalony porządek, państwo rzymskie powoli chyliło się ku upadkowi. Nastał okres wędrówek ludów słabo rozpoznany w materiale archeologicznym. W ciągu dwóch wieków zamętu i niepokoju postępował proces regresji gospodarczej i barbaryzacji. Kształtowała się zupełnie nowa kultura - kultura wieków średnich. Ten okres prezentuje sala piąta. Rozpadły się stare formacje społeczne. Nowy system organizacji społecznej oraz rozwój gospodarki rzemieślniczo - handlowej doprowadziły do krystalizacji struktur plemiennych. Ośrodkami władzy stały się grody. Na wystawie zaprezentowano makietę grodu w Łęczycy. Pełniły nie tylko funkcję administracyjną lecz również militarną i miastotwórczą. Wyodrębnianie się zawodów potwierdzają liczne zabytki świadczące o wyraźnej specjalizacji zawodowej: widzimy wyroby garncarzy, bednarzy, złotników itp.
O wierzeniach Słowian w tym okresie posiadamy znikomą wiedzę toteż zabytki dotyczące sfery duchowej są szczególnie cenne. W gablotach znajdują się zawieszki z kości i bursztynu, którym przypisywano moc magiczną, grzechotki, pisanki.
Zapoczątkowany przez plemię Polan proces scalania ziem nad Odrą i Wisłą doprowadził do powstania państwa polskiego. Gwarantem nienaruszalności granic w nowym państwie była drużyna zbrojna. Na wystawie zgromadzono wiele militariów: kolczugę, szyszaki, groty oszczepów i włóczni, miecze, topory bojowe itp. Wokół ważniejszych grodów rozwijały się osady zamieszkałe przez rzemieślników i kupców. Niebawem stały się one zaczątkami miast średniowiecznych. Pod rządami pierwszych Piastów zjednoczone ziemie plemion zachodniosłowiańskich wkroczyły w okres pomyślnego rozwoju. Panujący zaczęli wybijać srebrne monety. Są one zaprezentowane na wystawie łącznie z monetami innych państw średniowiecznych, jak angielskie i niemieckie denary krzyżowe, arabskie dirhemy oraz innymi środkami płatniczymi jak grzywny i siekańce.
Przyjęcie chrześcijaństwa w 966 roku związało nasz kraj z kręgiem cywilizacji zachodnioeuropejskiej. Zerwano ze zwyczajem palenia zmarłych, choć nadal zachowano zwyczaj wyposażania zwłok w dary grobowe. Wraz z nową religią pojawia się najstarsza na naszych ziemiach architektura kamienna. Makieta pokazuje kolegiatę z XII wieku w Tumie jako przykład budownictwa romańskiego.
Szósta i ostatnia sala dotyczy wieków od XIV do XVI. W tym okresie wznoszono wiele zamków. Początkowo miały jedynie militarny charakter z czasem kolejne prace budowlane nadawały im cechy rezydencjonalne kosztem urządzeń obronnych. Do ciekawych obiektów architektonicznych zaprezentowanych na wystawie należą: rekonstrukcje rysunkowe drewnianej siedziby rycerskiej w Siedlątkowie zniszczonej pożarem w 2 poł. XIV wieku oraz zamku w Inowłodzu - fundacji Kazimierza Wielkiego.