MUZEUM ARCHEOLOGICZNE I ETNOGRAFICZNE W ŁODZI


ZESPÓŁ DZIAŁÓW ARCHEOLOGICZNYCH

Kierowany przez mgr Ewę Niesiołowską-Śreniowską (tel. 632-84-40 wew. 43), zatrudnia 15 pracowników.

Zespół Działów Archeologicznych zgodnie ze statutem Muzeum, pozyskuje zbiory na terenie Polski głównie przez podejmowanie badań na wielu stanowiskach, przeważnie zagrożonych zniszczeniem na skutek szybkich przemian cywilizacyjnych. Jednocześnie pracownicy starają się prowadzić prace naukowo-badawcze w wybranych przez siebie tematach, zdobywając na to środki poza budżetem muzealnym. I tak do 2003 roku, pracownicy Muzeum, w tym głównie pracownicy Zespołu Archeologicznego, startując w konkursach ogólnopolskich wygrali 11 grantów naukowych z Komitetu Badań Naukowych. Wyniki tych badań są przeważnie publikowane w czasopismach naszego Muzeum, którymi są Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, seria archeologiczna, etnograficzna i numizmatyczno-konserwatorska, a także w serii biblioteki archeologicznej i innych czasopismach.
Zbiory archeologiczne na koniec 2004 roku obejmowały 139 990 pozycji katalogowych. Podzielone są one według kryterium chronologicznego na następujące Działy:

DZIAŁ STARSZEJ I ŚRODKOWEJ EPOKI KAMIENIA
Opiekę nad Działem sprawuje mgr Ewa Niesiołowska-Śreniowska

Dział zajmuje się historią ludzi na ziemiach polskich od czasów najdawniejszych, co w warunkach Polski środkowej jest poświadczone znaleziskami sprzed ok. 100.000 lat temu do ok. 4.000 lat p.n.e. W zbiorach znajdują się zabytki z 175 stanowisk archeologicznych, głównie pozostałości obozowisk z końca epoki lodowcowej i czasów bezpośrednio po niej następujących. W zbiorach Działu znajdują się bardzo ciekawe zabytki ze stanowiska w Witowie koło Piątku, które należały do dwóch najlepiej zbadanych obozowisk z terenu Polski, datowanych na schyłek epoki lodowcowej. Odkryto tam pozostałości 4 szałasów mieszkalnych i wiele narzędzi porzuconych przez ludzi po opuszczeniu stanowiska.
Ze środkowej epoki kamienia należy przede wszystkim wymienić jako najcenniejsze wyniki prac wykopaliskowych na dwóch stanowiskach: w Mokraczu koło Bełchatowa i Aleksandrowa koło Łodzi. Obydwa obozowiska zostały założone na wydmach, nad jeziorami, wśród bujnie rozwijających się lasów w ciepłym klimacie atlantyckim. W tym środowisku polowano na zwierzęta przy pomocy łuku, łowiono ryby uzupełniając pożywienie roślinami jadalnymi. Naukowcy odkryli ślady szałasów, palenisk, pozostałości pracowni, w której wytwarzano narzędzia. Jako wyjątkowe znalezisko na terenie Polski, należy również wymienić ślady po osłonie od wiatru, a także ślady stóp małych dzieci, zachowane pod paleniskiem.
Na koniec 2004 r. w dziale zainwentaryzowanych było 15900 zabytków.

DZIAŁ MŁODSZEJ EPOKI KAMIENIA
Opiekę nad Działem sprawuje mgr Piotr Papiernik

Dział zajmuje się historią pobytu ludzi głównie na terenie Polski środkowej i Kujaw poczynając od czasów znajomości uprawy ziemi i hodowli zwierząt domowych, a także upowszechnienia się wielu nowych wynalazków m.in. wyrobu naczyń glinianych. Okres ten w przybliżeniu obejmuje czas od około 4500 lat p.n.e. aż do 1800 lat p.n.e. W dziale znajdują się bogate zbiory z badań przedwojennych Profesora Konrada Jażdżewskiego, wieloletniego Dyrektora Muzeum, głównie z terenu Kujaw. Najciekawsze materiały dotyczą osad i monumentalnych grobowców megalitycznych kultury pucharów lejkowatych zarówno z badań przed jak i powojennych.
Profesor Konrad Jażdżewski rozpoczął również przed wojną prace nad zagadnieniem początków neolitu w Polsce, co wiąże się z badaniem osad i cmentarzysk kultury wstęgowej rytej i kultury lendzielskiej. Tematykę tę kontynuuje doc. dr hab. Ryszard Grygiel, obecny Dyrektor Muzeum. Uzyskane wyniki są unikatowe nie tylko w skali całej Polski, ale jedne z ciekawszych w Europie. Bardzo rzadkie jest również odkrycie dobrze zachowanych grobów ludzkich wyposażonych w rozmaite przedmioty, w tym rogowe i kościane oraz odkrycie na badanych stanowiskach wielu resztek organicznych.
Na koniec 2004 roku zainwentaryzowanych w dziale było 26 178 zabytków

DZIAŁ EPOKI BRĄZU I WCZESNEJ EPOKI ŻELAZA
Opiekę nad Działem sprawują: mgr Ireneusz Marchelak i mgr Błażej Muzolf

Znajdujące się w Dziale zbiory pochodzą z ponad 400 stanowisk archeologicznych, głównie z terenu Polski środkowej, ale również z bardziej odległych miejsc naszego kraju i z innych krajów Europy. Obejmują czasy między 1800 a 400 rokiem p.n.e. W tym czasie na naszych ziemiach dominowała kultura łużycka. Badano pozostałości osad, grodzisk, kurhanów i cmentarzysk. Dział posiada stosunkowo liczny zbiór żelaznych i brązowych ozdób ciała i stroju w postaci szpil, bransolet, naramienników, ponadto narzędzia codziennego użytku, elementy uzbrojenia oraz tysiące naczyń glinianych. Do wyjątkowych znalezisk należą tzw. "skarby", tzn. zespół przedmiotów zakopanych w ziemi w obliczu jakiegoś zagrożenia. Ukrywano przedmioty szczególnie cenne dla ówczesnych ludzi np. naczynia z brązu, narzędzia lub ozdoby stroju. Uzyskane podczas badań przedmioty i informacje, pozwalają na odtworzenie całokształtu kultury łużyckiej począwszy od zajęć gospodarczych, a skończywszy na sztuce i wierzeniach.
Na koniec 2004 r. w dziale zainwentaryzowanych było 39 934 zabytków.

DZIAŁ PÓŹNEGO OKRESU LATEŃSKIEGO I OKRESU RZYMSKIEGO
Opiekę nad Działem sprawują: mgr Wojciech Siciński, mgr Jacek Moszczyński, mgr Jerzy Matysiak

Tematyka badań Działu obejmuje przemiany osadnicze w centralnej Polsce w młodszym okresie przedrzymskim i w okresie wpływów rzymskich. Jest to przedział czasowy pomiędzy przełomem III i II wieku p.n.e. a połową V wieku n.e. Badania terenowe jakie obecnie prowadzi Dział obejmują prace wykopaliskowe osad i cmentarzysk ciałopalnych w dorzeczu Bzury. Do niezwykle cennych należy przebadanie zespołu osadniczego składającego się z osad i odpowiadającego im cmentarzyska w Zadowicach, dalej niewielkiego cmentarzyska kurhanowego grobów książęcych w Łęgu Piekarskim, osad z późnego okresu wpływów rzymskich w Przywozie i Toporowie.
Ogółem pracownicy Działu prowadzili badania na 421 stanowiskach archeologicznych, uzyskując kilkadziesiąt tysięcy zabytków pradziejowych. Do najcenniejszych należą importy z terenu cesarstwa rzymskiego, m.in. dzban brązowy z Walewic, naczynia "terra sigillata", czyli naczynia gliniane wykonywane w specjalnych formach, odkryte w miejscowościach Ciosny i Witaszewice, lampka gliniana z Walewic, czy kamienie do gry z Gledzianówka. Efektownie też prezentują się srebrne, pozłacane zapinki z grobów książęcych w Łęgu Piekarskim.
Na koniec 2004 r. w dziale zainwentaryzowanych było 46 517 zabytków.

DZIAŁ OKRESU ŚREDNIOWIECZA I NOWOŻYTNOŚCI
Opiekę nad Działem sprawują: dr Jerzy Augustyniak i mgr Mieczysław Góra.

Dział prowadzi prace badawcze nad dziejami ziem polskich od VI wieku n.e. aż do współczesności. Badaniami terenowymi objęto 340 miejscowości.
Udział w akcji milenijnej - nad początkami Państwa Polskiego - to badania wykopaliskowe w Łęczycy, Gdańsku (o zasadniczym znaczeniu dla problematyki historii miast polskich), w Lutomiersku (słynne cmentarzysko z XI w.) w Czermnie-Czerwieniu (Grody Czerwieńskie). Kontynuowano prace nad początkami miast polskich (Rozprza, Sieradz), a także problematyką genezy i chronologii tzw. "gródków stożkowatych" (unikalne w skali europejskiej odkrycie w Siedlątkowie). Prowadzone były także badania wczesnośredniowiecznych grodów z terenu Polski Środkowej m.in. w Chełmnie, Rozprzy, Rękoraju, Skoszewach Starych i Barkowicach Mokrych. Obecnie prowadzone są prace nad problemem obrony średniowiecznych przepraw na Pilicy obok zamków w Żarnowcu, Przedborzu, Inowłodzu, a także nad rozwojem przestrzennym cysterskiego opactwa obronnego w Sulejowie.
Na koniec 2004 r. w dziale zainwentaryzowanych było 11 461 zabytków.

DZIAŁ ARCHEOLOGICZNEJ DOKUMENTACJI NAUKOWEJ
Opiekę nad Działem sprawuje mgr Paweł Marosik

Dział zajmuje się gromadzeniem i przechowywaniem materiałów związanych z działalnością merytoryczną Zespołu Archeologicznego. Materiały te obejmują zbiory planów, fotografii, przeźroczy, a także pism urzędowych. Ilustrują one badania wykopaliskowe, najcenniejsze zabytki archeologiczne, wystawy oraz inne wydarzenia kulturalno-oświatowe i naukowe. Spośród zgromadzonej dokumentacji, szczególne znaczenie archiwalne mają fotografie z lat 1928-42. Ponad 1000 zdjęć odzwierciedla wyniki najstarszych badań wykopaliskowych na terenie Polski środkowej i Kujaw. Odrębny zbiór stanowią mapy topograficzne w różnych skalach, obejmujące obszar niemal całego kraju. Część z nich została wydana w latach 1914-38 i posiada obecnie wartość historyczną.
Cała dokumentacja jest skatalogowana i na koniec 2004 roku zajmuje 44 223 pozycji inwentarzowych. Poszczególne jej zbiory w ujęciu liczbowym przedstawiają się następująco: plany z badań wykopaliskowych – 1705 teczek, fotografie wraz z negatywami i płytami CD – 33456 sztuk, przeźrocza – 5948 sztuk, mapy – 3111 sztuk.:
- plany z badań wykopaliskowych - 1705 teczek,
- fotografie wraz z negatywami i płytami CD - 33456 sztuk,
- przeźrocza - 5948 sztuk,
- mapy - 3111 sztuk.

BIBLIOTEKA ARCHEOLOGICZNA
Kierowana przez mgr Teresę Łapińską

Na koniec 2004 roku biblioteka posiadała 18757 książek i 14589 czasopism, co daje łącznie liczbę 33346 sztuk. W ramach biblioteki prowadzona jest wymiana z 50 instytucjami w kraju i około 200 instytucjami z zagranicy. Biblioteka dysponuje katalogami książek (topograficzny i alfabetyczny) oraz czasopism (alfabetyczny), a także zawartości czasopism. Obecnie trwają prace nad skatalogowaniem całej biblioteki archeologicznej w ramach komputerowego programu bibliotecznego Co-Liber.

Z księgozbioru można korzystać w czytelni muzealnej od poniedziałku do piątku, w godzinach od 800 do 1500, Plac Wolności 14.